Мәкальләр

Бала

·         Анадан күлмәксез туалар, күлмәкле булалар.

·         Бабайга таяк кирәк, бәбәйгә сиртмә кирәк.

·         Бала заманасына охшап туар.

·         Бала йөри белгәнче үрмәләп йөри.

·         Баланы кыйнап юатма, көйләп юат.

·         Хәзерге бала тугандук җиде класс бетереп туа, ди.

·         Бала кошның авызы зур булыр.

·         Күгәрчен баласы күрексез булса да, үскәч күгәрчен була, ди.

·         Теле ачылмаган балага сыерчык тел алып килә, ди.

Ана

·         Ана дигән хәзинә.

·         Анаңдай ана булмас.

·         Анаң өчен уч төбендә тәбә куырсаң да бурычыңны кайтара алмассың.

·         Анаң хәерче булса да аңардан китмә.

·         Ана — шәфкать диңгезе.

·         Ана яхшылыгын авырсаң белерсең.

·         Анасыз корт бал җыймас, бал җыйса да мул җыймас.

·         Анасыз корт ил булмас.

·         Анасына өргән эт бүре авызына төшәр.

·         Суга ага башлагач, бабай да: «Әнием!» дип кычкырган.

·         Әни суккан авыртмый.

·         Әнкәм йорты алтын бишек.

·         Йорт анасы белән корт анасы бер.

·         Мең нәнкә дә бер әнкәне алыштыра алмас.

·         Өйнең яме ана белән.

·         Туган ана бер, туган Ватан бер.

·         Үз анаңны яратсаң, минекен мыскыл итмә.

·         Үз анасын зурлаган, кеше анасын хурламас.

Ана белән бала

·         Алтмышка җитсен бала,
Ана өчен һаман да бала.

·         Алып анадан туар, аргамак биядән туар.

·         Ана балага авызыннан өзеп каптырыр.

·         Ана күңеле балада, бала күңеле далада.

·         Ана бала өчен төн йокысын өч бүлә.

·         Бала моңын ана белер.

·         Баланың телен анасы белер.

·         Бала сакаулана дип ана сакауланган, икесе дә сакау булганнар, ди.

·         Баласы өчен ана арыслан утка кергән.

·         Бала тугач ук анасы телен аңлый, имеш.

·         Тән биргән дә ана, сөт биргән дә ана,
Тел биргән дә ана, көй биргән дә ана.

·         Ханнан бала олы,
Баладан ана олы.

Ата-ана, аларга хөрмәт

·         Алтын канат атаң бар, көмеш садак анаң бар.

·         Ата-ана гаебен тикшерү бала эше түгел.

·         Ата-ана йөрәгенең тирәнлеген балалар белми.

·         Ата-ана теләге
Утка-суга батырмас.

·         Ата-ананы тыңлаган — адәм булган, тыңламаган — әрәм булган.

·         Ата-анасына игелек күрсәтмәгән,
Олыгайгач үзе дә игелек күрмәс.

·         Ата-анасын хурлаган үзен хурлаган булыр.

·         Ата аркасы — кала аркасы.

·         Ата — беләк,
Ана — йөрәк.

·         Ата — җизнә,
Ана — казна.

·         Ата — йортның матчасы,
Ана — йортның өрлеге,
Балалар — стенасы.

·         Ата йөрәге — таудан өлкән,
Ана йөрәге — диңгездән тирән.

·         Атаның каны, ананың сөте.

·         Атаң-анаң — чын дусың,
Дус-ишләрең — юлдашың.

·         Атаң кебек кешегә тел озайтма.

·         Атаңа ни кылсаң, алдыңа шул килер.

·         Атаңны башыңда тот,
Аңаңны учыңда тот!

·         Ата өчен улы җан бирсә, улга дан.

·         Ата сүзен тыңламаганны, атауга ыргытканнар, ди.

·         Атасы барның бәхете бар.

·         Атасын алдаган илен дә алдар.

·         Ата угылының үзеннән шәбрәк булуын тели.

·         Ахмак малай ата-анасын үзенә дошман дип уйлый.

·         Ачтан үлсәң дә, ата-анаңны ташлама!

·         Аю да баласын "йомшагым" ди.

·         Бу дөньяда өч нәрсә эзләп табылмас: бере ата, бере ана, бере карендәш.

·         Әти тунын күтәреп кисәң, тап-таман.

·         Әткәй — шикәр, әнкәй — бал.

·         Йомырка тавыкны өйрәтми.

·         Мөгезен кем сындырганны болан онытмас,
Атасын кем хур иткәнне олан онытмас.

·         Үзең бел, ата-анаңа киңәш ит.

·         Ымны белмәгән нине белсен?
Атасын белмәгән кемне белсен?

Баланың холкы. Аны тәрбияләп үстерү

·         Адәм баласын түгел, аю баласын да биергә өйрәтәләр.

·         "Айт!" дигәндә ялт итеп тор.

·         Алтыдагы (холык) алтмышка.

·         Алгы көпчәк кая тәгәрәсә, арты да шуннан.

·         Алма янында яткан бәрәңге алма тәмәйткән.

·         Ана сөте белән кергән онытылмый.

·         Ана сөте белән кермәгән, тана сөте белән кермәс.

·         Атай барда атай баш,

Атай юкта анай баш, Анай юкта апа баш, Апа юкта үзем баш.

·         Ата алмаган малай атасыннан күргән.

·         Ата-анаң сиңа гомер биргән.

·         Ат өйрәнмим ди дә, авызлык- өйрәтә.

·         Бала безнеке,

Акылы үзенеке.

·         Бала була белмәгән кеше егет булалмый.

·         Балага бер кәнфит бирсәң, икенчесен сорар.

·         Бала әйткән ди: мине берәү дә тыңламый, чөнки минем әле сакалым юк.

·         Балага иң куәтле кеше — ата.

·         Балага кәкитләнсәң, кәнфит сорар.

·         Бала егыла-егыла егылмаска өйрәнер.

·         Бала яшь чагында ни белән уйнаса — зурайгач мәеле (теләк, кызыксыну) шуңа була, имеш.

·         Бала көчен күрсәтергә яратыр.

·         Бала күргәнен эшләр.

·         Бала кош очар, кунар агачын тапмас.

·         Бала кулында елан үләр.

·         Балалар кесәсендә кәнфит ятмый.

·         Балалык бик бәхетле чак булса да, бала һаман "кайчан зур үсәм инде" дип сорый.

·         Бала "миңа бәләкәй сөяк бирделәр" дип үпкәләгәнче, сөяген песи алып китәр.

·         Бала үсте дигәнче,

·         Баланы бала арасында якласаң, әләкче булыр.

·         Баланы яшьтән бөк,

Агачны баштан бөек.

·         Баланы йомышка куш, артыннан үзең йөр.

·         Баланың кулыннан пычак алсаң, алмашына таяк бир.

·         Баланы эшкә өйрәт,

Эшен бетерергә дә өйрәт.

·         Бала өчен "юк" дигән сүз юк.

·         Бала уйнаудан туймас.

·         Бала үлгәнгә салынса, син аны күмгәнгә салын.

·         Бала-чага ипи сатып калач ала.

·         Бала чактан кергән гадәт гомергә китәр.

·         Башсыз өйдә ата торып ул сөйләр,

Ана торып кыз сөйләр.

·         Бишектәге бишкә төрләнер.

·         Буй үстергәнче, акыл үстер.

·         Буранда бала котырыр.

·         Әдәпле бала гарьле була,

Әдәпсез бала гарьсез була.

·         Җидесендә ни булса,

Җитмешендә шул булыр.

·         Кем нәрсәгә күнегә —

Шуның белән күмелә.

·         Кыз бала анасына чын дус була.

·         Кыз сөйкемле булса, холыгы белән,

Ул сөйкемле булса, әдәбе белән.

·         Малай кулына акча керсә, көчек сатып алыр.

·         Олы кызы Мәстүрә,

Кечеләрен үстерә.

·         Өч яшьлек малай атага булышыр,

Өч яшьлек кыз анага булышыр.

·         Сабыйга ат та ат, таяк та ат.

·         Сабый хөкеме — уен.

·         Теше чыккан балага

Чәйнәп биргән аш булмас.

·         Тәрбиясез бала хайван булып үсәр.

·         Туа белми, тора белә.

·         Туа мөгез чыкмый, тора мөгез чыга.

·         Үзе егылган бала еламас.

·         Уйнаса баласы җиңә,

Чынласа атасы җиңә.

·         Улга утыз өйдән тыю,

Кызга кырык өйдән тыю.

·         Ул минеке,

Акыл үзенеке.

·         Ул туды — илгә ту (байрак) туды.

·         Улы барның кулы бар.

·         Улның ояты атага,

Кызның ояты анага.

·         Хәерсез бала хәерче булыр.

·         Һәрбер яшьнең үз хөкеме бар:

Сабый хөкеме — уен.

·         Һөнәрле булып ул үссен,

Холыклы булып кыз үссен.

·         Чыбык чакта бөгелмәгән, таяк булгач бөгелмәс.

Үги-ятимнәр, үги аналар

·         Анаң үги булса, атаң үзеңнеке булмас.

·         Анаң юктан үги ана да яхшы.

·         Аналы ятим — ярты ятим.

·         Анаң үлсә, елгаң корыды,

Атаң үлсә, таянган тавың ауды.

·         Анасы үлгәнне еларга өйрәтмә.

·         Ана янында бала ятим булмый.

·         Аталы бала — аркалы,

Аналы бала — иркәлә.

·         Атадан бала яшь кала,

Күп-күп эшләр башкара.

·         Дөньяда иң ачы — ятимлек ачысы.

·         Җиде атасын белмәгән — ятимлекнең билгесе.

·         Җиденчели ни яман?

Җитәкләшеп ятимнәр Елый калса, шул яман.

·         Җиргә төшкән ятимнеке.

·         Кемнең газизе кемгә хур булмый.

·         Сабаксыз төймә салмаклы,

·         Үги бала үпкәчел.

·         Үги ана — яфрак,

Үз әнием яхшырак. (Үги ана яфрагы — үлән исеме.Яфрагының бер ягы җылымса, бер ягы салкынча була).

·         Үги бала өй артында елар. "Ник елыйсың?" дисәләр, хәзер генә суган ашадым", — дияр.

·         Үги үз булмый,

Колак күз булмый.

·         Ятим ашы ярты пешәр.

·         Ятим балага йөзем җиләге дә аш.

·         Ятим бала гарьчел була.

·         Ятим балага ярдәм ит.

·         Ятим бала дип кимсетмә, бәхете булса ир булыр.

·         Ятим баланың күңеле сынык.

·         Ятим еласа, җир-күк елар.

·         Ятим күңеле җирәнчек.

·         Ятимнәрнең бәйрәме

Яңа күлмәк кигәндә.

·         Ятим тайдан юрга чыгар.

·         Ятим ярасының ямавы өстендә.

Тел, сүз

·         Акыллының теле күңелендә,

Тиленең акылы телендә.

·         Акылы кысканың теле озын.

·         Ана баланы ике кат тудыра:

Бер кат — тән биреп! Икенче кат — тел биреп!

·         Анам биргән туган тел,

Атам биргән корал тел.

·         Ана мәм биргән,

Ана тән биргән, Ана сөт биргән, Ана тел биргән!

·         Алтыда белгән ана телең алтмышта онытылмас.

·         Бик татлы булма кабып йотарлар,

Бик ачы булма — төкереп ташларлар.

·         Аягы пычрак — өй пычратыр,

Теле пычрак — кеше пычратыр.

·         Берәүнең кулы эшли,

Икенченең теле эшли.

·         Бер телдә ун хикмәт,

Ун телдә йөз хикмәт.

·         Бит күрке күз,

Тел күрке сүз.

·         Дөньяда иң татлы нәрсә дә — тел,

Иң ачы нәрсә дә — тел.

·         Әдәп башы — тел.

·         Әйткәннән тел калмас.

·         Әйтмәс җирдә авызың тый,

Кычытмас җирдә кулың тый.

·         Җабага тайның бете ачы,

Әшәке кешенең теле ачы.

·         Иле барның теле бар.

·         Иң татлы тел — туган тел,

Анаң сөйләп торган тел.

·         Инсафлының теле саф.

·         Йомшак телле бәрән ике ананы имә.

·         Озын тел елан: авыздан чыкса, муенга урала.

·         Сакауның телен әнисе белер.

·         Оста барда кулың тый,

Белгән барда телең тый.

·         Сакау сакауны үчекли.

·         Сиңа бирелгән ике колак, бер тел:

Ике тыңла, бер сөйлә, калганын үзең бел.

·         Сөяксез тел ни димәс.

·         Сүз бер көнлек, тел гомерлек.

·         Татлы тел тәхет били.

·         Татлы тел тимер капканы ачар.

·         Тел — ананың теләге,

Тел — ананың баласына иң кадерле бүләге.

·         Тел белән әйтмичә, бармак белән төртеп булмый.

·         Тел белмәгән теленнән абыныр.

·         Телгә сак бул!

·         Тел дигән дәрья бар,

Дәрья төбендә мәрҗән бар. Белгәннәр чумып алыр, Белмәгән коры калыр.

·         Теле белән күктәге айны йөртә белгән,

Кулы белән казандагы майны эретә белмәгән.

·         Теленә салынган,

Эшендә абынган.

·         Телең белән күңелеңне бер тот.

·         Телең белән узма,

Белем белән уз.

·         Телең белән фикер йөртмә,

Уең белән фикер йөрт.

·         Телеңне тезгендә тот,

Этеңне чылбырда тот!

·         Телеңне тыйсаң, тыныч булырсың.

·         Телне каләм саклый.

·         Телең ни әйтсә, колагың шуны ишетер.

·         Теле озын булмаганның гомере озын булыр.

·         Теле озын кешенең акылы кыска булыр.

·         Теле пычракның күңеле пычрак.

·         Теле татлының дусы күп.

·         Теле чибәрнең үзе чибәр.

·         Теле юкны тигәнәк талар.

·         Тел күңелнең көзгесе.

·         Тел — кылыч: тиешсез җирдә тый, тиешле җирдә кый!

·         Телделәр халык булып дөньяга чыккан,

Телсезләр балык булып дәрьяда калган, Бакылдыклар бака булып баткакта яталар, ди.

·         Телләр белгән — илләр белгән.

·         Тылмач үз җавабын үзе табар.

·         Телне тешләп өзеп булмый,

Сөйләми дә түзеп булмый.

·         Тел өчен теш төбенә утырталар.

·         Тел ташны эретә.

·         Тел Теләчегә барып кайта. (Теләче — Казан арты район үзәкләреннән берсе.)

·         Телчән теленнән табар.

·         Тәмле дә тел,

Тәмсез дә тел.

·         Төче коймак пешергән кешегә бар, төче телле кешегә барма.

·         Төче коймак тиз кикертә.

·         Туган илем — иркә гөлем,

Киңдер сиңа күңел түрем.

·         Туган телем — үз телем,

Туган илем — үз көнем.

·         Туган телне кадерләгән халык кадерле булыр.

·         Туры телем таш ярыр.

·         Ул да яхшы, бу да яхшы,

Ашаган чакта бар да яхшы, Баш коткарган тел дә яхшы.

·         Үткен тел — бәхет,

Озын тел — бәла!

·         Һөнәр алды — кызыл тел. (Кызыл тел — оста, матур тел, димәк.).

Сүзнең көче, тоткан урыны һәм төрләре

·         Авыз күрке тел, телнең күрке сүз.

·         Авызың кыек булса да, сүзең туры булсын.

·         Аз эш күп сүздән яхшырак.

·         Акыллы әйтер — юл куйдым, ахмак әйтер — җиңдем.

·         Акыллы кеше сүз әйткәндә,

Әйтер сүзен чамалар.

·         Ялган сүздә чама юк,

Дөрес сүздә чама бар.

·         Акыллы сүзгә ни җитә!

·         Алтын алма, алкыш ал.

·         Атка "на, на!" көч бирә.

·         Ачы әйтми төче юк.

·         Ашның мае бар,

Сүзнең җае бар.

·         Ашның тәме тоз белән,

Адәм яхшылыгы сүз белән.

·         Аш ташны эретә,

Ялган башны черетә.

·         Берәүнең утыны ут бөркер,

Берәүнең утыны корыга төтәр.

·         Бер сүз бер сүзне әйтә.

·         Бер ялганнан йөз ялган туган да ди, бер дөрес сүз йөзен дә бәреп еккан, ди.

·         Бер ялганны капларга тагын мең ялган табарга кирәк.

·         Бер ялган сөйләсәң — тугыз дөресеңә дә ышанмаслар.

·         Бәхәстә — ак карга кара карга кунган.

·         Вак яңгыр тәнгә үтә,

Вак сүз — җанга үтә.

·         Димче диңгез кичерер.

·         Дөресне ялган бервакытта да җиңмәс.

·         Дөрес сүзгә җавап юк.

·         "Дыр" белән "ди"не иккәннәр дә чыкмаган, ди.

·         "Дыр"га шалкан чәчмиләр.

·         "Дыр"га чебен дә кунмый.

·         "Әгәр"не чәчкәч "мәгәр" үскән.

·         Адәмгә иң кирәге — ягымлы чырай, җылы сүз.

·         Әйтсәң сүз чыга, төртсәң күз чыга.

·         Әйтү бер, эшләү башка.

·         Җайлы сүз җан эретә.

·         Юләрләрдән юләр сүз күбрәк.

·         Елар күздән, ялган сүздән үзеңне сакла.

·         Җылы сүз җан азыгы.

·         Изге сөйләсәң, изге ишетерсең,

Яман сөйләсәң, яман ишетерсең.

·         Ипле сүз энә саплый.

·         Иске колак, яңа сүз.

·         Ишеткән имеш,

Күргән көмеш.

·         Ишеткән күргәнгә хәбәр бирә.

·         Ишетмәсәң ишет,

Урман арты Кишет! (Кишет — Казан артындагы авыл исеме).

·         Йөз кат әйткәнче, бер кат эшләп күрсәт.

·         Йомшак сөйләгән — йомшак сөягән.

·         Кем ни генә әйтсә дә, бүре салам ашамас.

·         Кеше ышанмаслык сүзне чын булса да сөйләмә.

·         Кәбестә каргышы кәҗәгә төшкән.

·         Көн саен бер яңа сүз ишетмәсәң, колагың чукрак булыр, ди.

·         Йөрәктән чыкмаган сүз йөрәккә кермәс.

·         Кеше сүзе кешегә тансык.

·         Күз җитмәгән җиргә сүз җитәр.

·         Күңелгә килгән бер нәрсәне сөйләмә.

·         Караңгы йөздән тәмле сүз чыкмас.

·         Каты әйткән сүз каты борчак кебек, колактан кире сикерер.

·         Кошны җим белән,

Кешене татлы сүз белән ияләштерәләр.

·         Кулыннан килмәгән карганыр.

·         Өеңдәге хәбәрне күршедән,

Күршеңдәге хәбәрне күрше авылдан сораш.

·         Озын сүзнең кыскасы

Кара бодай боткасы.

·         Салкын йөзледән җылы сүз чыкмас,

Салкын мичтән җылы күмәч чыкмас.

·         Сезгә ялган, миңа чын.

·         "Сикер" дигәннең аягы сынмый, сикергәннең сына.

·         "Син беләсең" дигәндә гауга чыкмас.

·         Сөйләшмәсәң сүз чыкмас,

Чапмасаң йомычка очмас.

·         Сүз белән пылау пешереп булмый, дөге кирәк.

·         Сүздә төртү яман,

Авыруда чәнчү яман.

·         Сүз дүрт төрле: бер төрле сүз бар— бел дә сөйләмә; икенче төрлесе — белмә дә, сөйләмә дә; өченчесе — бел дә сөйлә; дүртенче төрлесе — сөйлә дә белмә.

·         Сүзең кыска булсын,

Кулың оста булсын!

·         Сүзе акның йөзе ак.

·         Сүзнең башы бозауда,

Койрыгы төлкедә.

·         Сүзне сатып алмыйлар.

·         Сүз югында сүз булсын, кодагый: ата казыгыз күкәй саламы?

·         Тозсыз сүздән тозлы ботка тәмлерәк.

·         Төче ялганнан ачы хакыйкать яхшы.

·         Тузандайны тубалдай итмә.

·         Туры сүз башта зәһәр булса да соңы шикәр;

Ялган сүз башта шикәр булса да соңы зәһәр.

·         Туры сүз бер булса да һәркемгә җитәр.

·         Туры сүзгә ант кирәкми.

·         Туры сүзгә карау юк.

·         Туры сүзне әйтергә курыкма!

·         Туры сүзнең гаебе юк.

·         Туры сүз тимерне тишәр,

Йомшак сүз кылычны кисәр.

·         "Ут" дигәннән авыз көймәс.

·         Үзе аңсыз, йөзе ямьсез, сүзе тәмсез кешедән саклан.

·         Үзе ахмакның сүзе ахмак.

·         Үзең кыек утырсаң да, сүзең туры булсын.

·         Хак сүз ачы булыр.

·         Хикмәтле сүз күп булмый.

·         Һәр ишеткәнен сөйләгән һич теләмәгәнен ишетер.

·         Чын сүзгә чак кына ялгадыңмы, ялган була.

·         Шапшак авыздан шакшы сүз чыгар.

·         Ялган белән дөнья гизәрсең, кире кайтып керә алмассың.

·         Ялган мең булса да бер хаклыкны җиңә алмый.

·         Ялганның төбе юк,

Күтәрергә җебе юк.

·         Ялган уты ел янар,

Ел янса да җылытмас.

·         Яман сөйләгән яхшы ишетмәс.

·         "Ярар" белән эш бетми.

·         Яхшыны ишетәсең килсә, яман сөйләмә.

·         Яхшы сүз аркасында адәм — адәм,

Яман сүз аркасында адәм — әрәм.

·         Яхшы сүз белән елан өненнән, чыгар,

Яман сүз белән пычак кыныннан чыгар.

·         Яхшы сүз җанга рәхәт,

Яман сүз җанга җәрәхәт.

Сүзне сөйләшә белү һәм сөйләү әдәбе

Сәлам һәм сорашу

·         Кәламнән әүвәл сәлам кирәк. (Кәлам — сүз.)

·         Ахмак сүзгә җавап юк.

·         Күп торганнан сорама, күп күргәннән сора.

·         Караган тапмый, сораган таба.

·         Ничек эндәшсәң, шундый җавап.

·         Синнән сорамаган сүзгә син җавап бирмә.

(Һәм: — Сорамаган сүзгә җавап бирмиләр.)

·         Соравына күрә җавабы.

·         Сорашканның гаебе юк.

·         Сорашкан тау аша,

Сорашмаган саташа.

·         Татлыга татлы җавап.

·         Тауга кычкыр, ул да сиңа кычкырыр.

·         Урынсыз сорау бирү ахмаклык галәмәте.

Сөйләшә белү

·         Авыз эчендә ботка пешермә.

(Сүзеңне ачык сөйлә.)

·         Агачны ега белмәгән үз өстенә егар,

Сүзне сөйли белмәгән үз өстенә сөйләр.

·         Аңламый әйтмә,

Карамый бакма.

·         Бар белгәнең сөйләргә ашыкма.

·         Беленеңне белеп из.

·         Бер әйткәнне ике әйтмә.

·         Белмиенчә сөйләгәнче, белгәннең сүзен тыңлау яхшы.

·         Әйтә белгән авызда йомычка да йомры була,

Әйтә белмәгән авызда йомырка да дүрт кырлы була.

·         Әүвәл уйла, аннан сөйлә.

·         Җебегән авыздан черегән сүз чыга.

·         Җеп турында сөйләгәч, энәсеннән башлау хәерле.

·         Сөйләсәң сүзнең маен чыгар.

·         Сөйли белмәгән авыздан телсез авыз мең артык.

·         Сөйли белгән балык тотар,

Сөйли белмәгәнне телсез балык йотар.

·         Сөйли белмәгән сүзенә батар.

·         Суксаң авырттыр,

Әйтсәң ишеттер.

·         Сүзең булса, түгәрәк сөйлә.

·         Сүз сөйләсәң, ашыкма.

·         Сөйләгәч пошыкмассың.

·         Сүз сүздән туар,

Сөйләмәсәң, кайдан туар?

·         Сүз сүзне таба.

·         Сүз — сүзнең ыргагы.

·         Сүз сөйләү һөнәр,

Сөйли белмәгән үләр.

·         Теле кычыткан сүз бозар,

Кулы кычыткан эш бозар.

·         Үзе күп көлүченең сүзе һичкемне көлдермәс.

·         Үзең ишетәсең килмәгән сүзне кешегә сөйләмә.

·         Чабатаны катласаң, ныгыр;

Сүзне катласаң, сүтелер.

Вакытында, урынында сөйләү

·         Балыкчы итәгенә гөмбә төяп кайтканда, "шәп каптымы?" дип сорамыйлар.

·         Былтыр кысканга, быел кычкырмыйлар.

·         Вакытсыз кычкырган әтәчнең башын кисәләр.

·         Вакытсыз сөйләмә, Питрау күкесе булырсың. (Питрауда күке сакауланудан.)

·         Әйтер идем сүз,

Авызым, син түз!

·         Әлеге дә баягы,

Сез үзегез каягы?

·         Яшьне ат базарында сорыйлар.

·         Кеше туй сөйләгәндә, ул җеназа сөйләгән.

·         Кирәксез сүзне дөрес булса да сөйләмә.

·         Өч көннән соң: "Исәнме, кодагый!"

·         Сүзгә сүз килгәндә сөйләмәсә, анасы үлә, ди.

·         Сүз уңае килгәндә,

Сүтегеңне ямап кал!

·         Тимерне кызуында сук,

Сүзне кызуында әйт!

·         Һәрбер сүзнең урыны бар.

·         Сүзнең башыннан элек төбен уйла.

Кешесенә күрә сөйләшә белү

·         Акыллыга ишарәт,

Ахмакка тукмак.

·         Акыллыга әйтсәң белә,

Тинтәккә әйтсәң көлә.

·         Акыллы сүзгә кул куй,

Акылсызга юл куй.

·         Аңлаган бер кылдан да аңлар,

Аңламаган бүрәнәдән дә аңламас.

·         Аңлаганга ишарәт,

Аңламаганга бишәр әйт!

·         Аңлаганга чебен тавышы да җитәр,

Аңламаганга барабан тавышы да аз.

·         Олы сүзен бүлдермә.

·         Суны сип сеңәр җиргә,

Сүзне әйт сыяр җиргә.

·         Тинтәк белән көрәшмә,

Исерек белән сөйләшмә.

Кешенең акылы, кемлеге сүзеннән беленү

·         Кешенең акылы сүзеннән,

Асылы фигыленнән билгеле.

·         Кешенең белемен сүзеннән аңларсың.

·         Кешенең үзенә карама, сүзенә кара!

·         Кеше сүз пәрдәсе астында.

·         Карамагыз үземә,

Карагызчы сүземә!

·         Сүзе төпле кешенең

Үзе башлы була, ди, Үзе башлы кешенең Авызы ашлы була, ди.

·         Сүзе яманның үзе яман.

·         Төпсез кешедән төпсез сүз чыгар.

·         Һәркем үз уеннан хәбәр бирер!

·         Яхшы адәм табып сөйләр,

·         Яман адәм кабып сөйләр. (Кабып — тешләп.)

·         Яхшы әйтер: "Юл куйдым",

Яман әйтер: "Җиңдем!"

·         Яхшы — күргән яхшылыгын сөйләр,

Яман — күргән яхшылыгын да яманлык итеп сөйләр.

·         Яхшының сүзе акыл чакыра,

Яманның сүзе ачу чакыра.

Күп сөйләү һәм аз сөйләү

·         Авызым иләк булса да сүзем бака.

·         Азрак сөйләсәң, күбрәк тык

·         Аз сөйлә, күп бел!

·         Аз сөйләр, үз сөйләр.

·         Аз сөйләү алтын,

Күп сөйләү балтун.

·         Аз сүз белән күпне әйт!

·         Аз сүзле аз оялыр.

·         Ашның тәме тоз белән,

Кешенең кадере сүз белән. Аз сөйлә дә күп аңла, Аз аша да күп чәй өч!

·         Басыйм дисәң, җир күп,

Сөйлим дисәң, сүз күп.

·         Бауның озыны, сүзнең кыскасы яхшы.

·         Белгән бер әйтер.

·         Белгәнгә бер сүз җитәр,

Белмәгәнгә мең сүз дә аз.

·         Бер сүз аз, ике сүз күп.

·         Бер сүзне күп әйтсәң, күк тәмәйтә (күк тәмәйтү — күгәргән бакыр комган суы тәмәйтү).

·         Их, әйтер идем мин сезгә, үземә аз кала!

·         Кеше яраткан әйберен күп сөйләр.

·         Күп сайрама, сандугач булырсың.

·         Күп сөйләгән ялгышканын белмәс.

·         Күп сөйләшкән кеше ялганчы булыр.

·         Күп сөйләшсәң күз тияр.

·         Күп сөйләшкән картаймый үләр.

·         Күп сөйләшмә, авызыңа йон чыгар.

·         Күп сөйләшсәң, карга алып китәр.

·         Күп сөйләүдә файда юк.

·         Күп сүз бер сүзгә кайта.

·         Күп сүз китапка яхшы.

·         Күп сүзнең даруы бер сүз.

·         Кыскалыкта — осталык.

·         Озын сүзнең кыскасы,

Кыска сүзнең остасы.

Уйнап сөйләү, чынлап сөйләү

·         Атаңнан олы кеше белән уйнап сөйләшмә.

·         Уен сүзгә мәгънә кирәк.

·         Уеныңны куеп чыныңны әйт.

·         Уйнап әйтәм — уемдагын әйтәм.

·         Уйнап әйтсәң дә — уйлап әйт!

·         Уйламыйча әйткән сүз — төзәмичә аткан ук.

·         Чынлап әйтү батмаган җирдә уйнап әйтү таманга килә.

·         Юри әйтсәң, чынга юрала.

Сүзне тыңлый белү

·         Атың ни?

Рәшит. Алайса, бер сөйлә, ике ишет!

·         Сөйли белсәң, тыңлый да бел!

·         Суның башы болактан,

Сүзнең башы колактан.

·         Сүз бер, колак ике.

·         Сүзне тыңлаганга әйт.

·         Үзең сөйли башлаганчы, кеше сүзен тыңлап бетер.

·         Һәр әйткәнне тыңлама,

Һәр белгәнне сөйләмә.

·         Бар да сөйләгәндә берәү дә ишетми.

·         Белдеклегә бер әйтсәң дә колагының эчендә,

Белдексезгә биш әйтсәң дә колагының тышында.

·         Әйткәнне тыңла,

Сөйләгәнне аңла!

·         Кешенең сүзен өзмә.

Дәшми калу

·         Авыздагы сүзгә син ия,

Авыздан чыккач, сүз ия.

·         Бөтенләй сөйләшмәсәң, телсез булырсың.

·         Бакалар бакылдаганда дәшми тору яхшырак.

·         Дәшмәү — ризалык билгесе.

·         Дәшми торганда, җүләр дә акыллы.

·         Әйтмәс җирдә май кап!

·         Әйтсәң сүз,

Әйтмәсәң түз.

·         Күп вакытта дәшмәү җавап урынында тора.

·         Күркә ун күкәй салса да дәшми, тавык берне салса да күрше авылга ишетелә.

·         Эндәшмәгән кешегә тау эндәшми.

·         Сөйләргә дә бел,

Тик торырга да бел!

Һәр әйткән сүзгә ышану, риза булып торучылык

·         Бу да бер дәхере рази,

Ни әйтсәң, шуңа разый.

·         Кеше сүзен тыңла, үз акылыңны тот!

·         Талымсыз колакка ни әйтсәң дә бара.

·         Ышанма кеше сүзенә,

Ышан үз күзеңә!

·         Этне йөгертергә ике сүз җитә:

"Чәбә!" дә "Маһ!"

·         Зур сөйләгәнче, зур телем ипи аша.

·         Өрә белмәгән эт өенә бүре китерә.

·         Сагызны чәйни белмәсәң, эрер,

Сүзне сөйли белмәсәң, черер.

·         Санамый сигез димә.

Хаклык, дөреслек, ялган. Сүздә тору, коры вәгъдә һәм ялганчылар

·         Авызыңнан тере саескан очырма.

·         Авызың кыек булса да, туры сөйлә.

·         Актыкта хаклык җиңә.

·         Өендә кытаклый,

Йомыркасын кешегә кереп сала (ялган вәгъдәгә мисал).

·         Алдадым, котылдым димә, чыны алдыңа килер.

·         Алама кешедә сүз тормас.

·         Алдарга эләкмә, кәкре каенга терәтер.

·         Алдап алты адым да атлый алмассың.

·         Алдасаң да тозы булсын.

·         Алдау золымлык,

Алдану ахмаклык.

·         Алдыйм дигән үзе алданыр.

·         Аз-аз алдап алдакчы булырсың,

Аз-аз урлап угыры булырсың.

·         Акыллы кеше алданмас та, алдамас та.

·         Аргы урамда бер ялган сөйләгән, бирге урамда ишетеп үзе ышанган.

·         Батканда балта бирмәкче иде, тартып чыгаргач, балта сабы да кызганыч.

·         Бер ялганласаң, икенче чын сүзеңә дә ышанмаслар.

·         Дөреслекне уен сүз астында әйтү дә яхшы.

·         Дөреслек өермәдәй көчле: юлындагын себереп үтә.

·         Дөреслек синең ягыңда булса, кырык мең кеше каршы булса да курыкма.

·         Дөрес сөйләгән ялгышмый.

·         Дөрес эш өчен кыю басып тор!

·         Әйткән сүз — каккан казык.

·         Йөз бүре күргән, яхшылап караса, эт икән.

·         Йөз явызлыкны бер дөреслек җиңә.

·         Ирләрдә сүз бер булыр.

·         Кәкре линейка белән туры сызып булмый.

·         Кәкре таяк ерак атмас (таяк белән атып тидерүдән алып әйтелгән).

·         Кеше ышанмаслык сүзне чын булса да сөйләмә.

·         Кулыңнан килмәгәнгә, телең белән сүз бирмә!

·         Куянга күптән койрык әйткәннәр дә әле дә юк.

·         Кыеш агачның ботагы туры булмас.

·         Кыңгыр утыр, туры сөйлә.

·         Оста ялганчы дөрес сүз эченә генә ялган кушар.

·         Рас сүзнең дә урыны бар (рас әйтәм дип тә урынсызга әйтергә ярамый дигәннән).

·         Суда чакта үгезе,

Судан чыккач мөгезе.

·         Сүз бирергә җитез булма,

Сүз үтәргә җитез бул. Сүз бирсәң, чыны белән бир, Пычак бирсәң, кыны белән.

·         Сүзең үлгәнче үзең үл!

·         Телсез кеше ялганчыдан артык.

·         Туры әйткән котылыр,

Ялган әйткән тотылыр.

·         Туры әйт, хәтере калса үзеннән күрер.

·         Туры кеше кыл кебек калса да өзелми.

·         Турылык иң яхшы хәйлә.

·         Турылык үлемнән коткара.

·         Туры сүзне турыдан әйтмәсәләр, кыектан тидерәләр.

·         Хаклык атайдан олырак (яки хаклык картлыктан олырак).

·         Хаклык өчен утка кер, суга төш.

·         Хаклык өчен үлүче батырлар үлеме белән үләр.

·         Һәр ачык авызга бер алдаучы бар.

·         Һәр ишеткәнен сөйләгән ялганчы булыр.

·         Эрләмәгән, сукмаган, Шыгай, сиңа ыштанлык.

·         Этне күр — коллыктан җирән,

Этне күр — тугырылыкка өйрән!

·         Ябалак күрмәгәнгә, якты көн гаепле түгел.

·         Якынга ялган әйтмә,

Битең иртән кызарыр, Еракка ялган әйтмә, Кода булса, кыз алыр.

·         Ялган сөйләп яшәгәнче, рас сөйләп үлгән яхшы.

·         Ялганчы белән куркак бер бүрек астында торалар.

·         Ялганчыдан кояш бизгән.

·         — Ялганчы кем? Һәр ишеткәнен сөйләүче.

·         Ялганчы күзеннән күренә.

·         Ялганчы калыр оятка,

·         Расчы җитәр моратка.

·         Ялганчының арканы белән коега төшмә.

·         Ялганчылык — угрылар сыйфаты.

·         Ялганчының дөрес сүзенә дә ышанма.

·         Ялганчының йорты янган, берәү дә ышанмаган.

·         Ялганчының рас сүзе дә зая китәр.

·         Ялганчы онытчак.

·         Ялганчы ялганчыны ышандыра алмас.

·         Яңгырдан соң кояш бар,

·         Алдаудан соң оят бар.

·         Яңгырдан соң кояш яндыра,

Ялганнан соң оят яндыра.

·         Яраксыз кешегә сүз әйтсәң,

Ярыла-ярыла йортка җәяр.

·         Яшь чак, җүләр чак, карыйм тәрәзәдән: сарык бүрене ашый.

Сер сөйләү һәм аны саклау

Каты серле булу, үзеңә үзең ышану

·         Авызың тулы кара кан булса да, кеше алдында төкермә!

·         Акылсыз авызны ачарга ачкыч кирәкми.

·         Ачма. серең дустыңа,

Дустыңның да дусты бар, Ул да сөйләр дустына.

·         Бака да бакылдамый торсам, ярылам, дигән.

·         Башым ярылса, бүрек эчендә,

Кулым сынса, җиң эчендә!

·         Әйтмәгәнне кем белә?

Ачмаганны кем күрә?

·         Ачмыйм, кем күрсен, сөйләмим, кем белсен?

·         Ачмасаң күренми, сөйләмәсәң беленми.

·         Ике арадагы сер икенең бере үлсә генә ачыла.

·         Иләктә су тормый,

Ахмакта сүз тормый.

·         Ишеткәнең ишеткән урында калсын.

·         Кан коссаң да сереңне белгертмә!

·         Салган шикәр күренми,

Эчтән тынган беленми.

·         Сер дусты күп булыр,

Сер тотканы дус булыр.

·         Сереңне бер генә кешегә сөйлә,

Киңәшеңне мең кешегә сөйлә.

·         Сыртың сынса да, сереңне бирмә!

·         Урам сүзсез булмас,

Урман колаксыз булмас.

·         Утыз тештән чыккан утыз илгә җәелә.

·         Урман — авыз, кыр — колак, күл — күз.

·         Урманда да сукмак бар,

Агачта да колак бар.

·         Үз-үзеңне сынатма!

·         Үлә торсаң да үрә тор!

·         Эчеңдә ут кайнаса да, борыныңнан төтен чыгарма!

·         Ятларга сереңне белдермә!

·         Яумасаң да күкрә!

Акыл һәм акыллы белән җүләр

·         Акыл алтынны таба, алтын акылны табалмый.

·         Акыл булмаса, алтын ни эшкә?

·         Алтының белән мактанма,

Акылың белән мактан.

·         Дөнья киңлегеннән ни файда,

Аяк киемең тар булса? Буең озынлыктан ни файда, Башыңда миең аз булса?

·         Буй җитмәгән җиргә уй җитә,

Корал җитмәгән җиргә хыял җитә.

·         Бүре куйдан Туймас,

Адәм уйдан туймас.

·         Ел уйла, минутында эшлә.

·         Йөгеректән йөгерек — уй йөгерек.

·         Җитездән җитез ни җитез — уй җитез.

·         Күп уйлама, уелырсың.

Күп шыбырдама, коелырсың,

·         Кабаттан уйлаган дөрескәрәк килә.

·         Төядәй буең булганчы, төймәдәй уең булсын!

·         Уйлаган табар,

Уйламаган батар.

·         Уйламыйча эшләсәң, чирләмичә үләрсең.

·         Һәркемнең бер уе бар.

·         Аз булса да үз акылың булсын.

·         Акыл — акылдан үткен.

·         Акыл — алтын таҗ, һәркемнең дә башында булмый.

·         Акылга йөз яшькә кадәр өйрәнәләр.

·         Акыл яшьтә түгел, башта.

·         Акыл көч бирер, көч — йөрәк.

·         Акыллы башка таяк кирәкми.

·         Акыллы авыр эштә ашыкмый.

·         Акыллы алга барыр, артына карар.

·         Акыллы ерып чыгалмаслык эш дөньяда юк.

·         Акыллының аты да армый, туны да тузмый.

·         Акыллы эт тешләми, тешләсә, юкка тешләми.

·         Акыллы ярты сүздән аңлый.

·         Акылны акчага сатып алып булмый.

·         Акылны җил алмый, карак та урламый.

·         Акыл хискә буйсынмый.

·         Акыл сакал белән бергә үсми.

·         Акылыңа акыл куш.

·         Аңкау (аңгыра) аңламас,

Үзсүзле тыңламас.

·         Аю көченә ышана,

Кеше акылына ышана.

·         Берәүнең дә сарае буш түгел.

·         Буй үстергәнче акыл үстер.

·         Кеше күрке акыл,

Акыл күрке сабыр.

·         Кешенең акылы сүзеннән билгеле.

·         Киемгә карап каршы алалар,

Акылга карап озаталар.

·         Сәламәт тәндә сәламәт акыл.

·         Ике аяклы ишәкләр дә була.

·         Иләс-миләс игә килмәс.

·         Чебен дә аңгыраның авыз тирәсен чамалый (Авызы ачык була димәктән).

·         Акылсыз башта алтын бүрек тә файда бирмәс.

·         Акылсызга бармак ни, уймак ни.

·         Акылсыз әйтмәсәң бирмәс,

Ачмасаң күрмәс.

·         Акылсызның артына салам кыстыралар.

·         Исәр үзе атланган ботакны үзе кисәр.

·         Кешегә бик күп акыл өйрәткән кешенең үзенә калмый, ди.

·         Кеше икмәге белән озак яшәмәссең,

Кеше акылы белән ерак баралмассың.

·         Үз акылын чамалаган хур булмас.

·         Үз акылың җитмәсә, кешене тыңла.

·         Акыллы хезмәтенә таяныр, ахмак өметенә.

·         Берәү кеше батканны күреп батмаска өйрәнә,

Берәү үзе батып карап өйрәнә.

·         Бер сынаганны ике сынасаң, шайтан көләр.

·         Үз атыңны сынар өчен кеше атына утыр.

Белем-гыйлем

·         Ата белеге белән адәм адәм булмас, әгәр үзе белмәсә.

·         Аю беләгенә ышана,

Адәм белегенә ышана.

·         Белем белен ашата.

·         Белемдә бәхет,

Белемсезгә дөнья ләхет.

·         Белемдә көч.

·         Белем йөрәккә куәт.

·         Белемлекнең чиге юк.

·         Белем тәҗрибәдән туа.

·         Белем һәр куркынычны җиңә.

·         Беләктән белек көчле.

·         Белем — нур, белмәү — хур.

·         Бәхетне юлдан эзләмә, белемнән эзлә.

·         Дөньяда иң зур байлык — белем.

·         Дөнья яктыра көн белән,

Адәм яктыра белем белән.

·         Җиде йортның телен бел,

Җиде төрле белем бел.

·         Икми иген шытмас,

Өйрәнми белем йокмас.

·         Яшьлегеңдә белем ал, картайганда сарыф кыл (тот, куллан).

·         Кул кыла алмаганны, белем кыла.

·         Акыл — тузмас кием,

Гыйлем — корымас кое.

·         Ачыйк күзебезне, хур итмәсеннәр үзебезне.

·         Бу заманда гыйлемсез, фәнсез кеше — җансыз-тәнсез кеше.

·         Гыйлем — акылның яртысы.

·         Гыйлем алу — инә белән кое казу.

·         Гыйлем — ау,

Язу — бау.

·         Гыйлем ашарга сорамас, ашарга бирер.

·         Гыйлем булмаганда, бар акыл да юк була.

·         Гыйлем дәрәҗәсе — дәрәҗәләрнең иң олысы.

·         Гыйлем китапның эчендә дә, тышында да була.

·         Гыйлемнән башка гамәлең юк,

Әйләнергә дә әмәлең юк.

·         Гыйлемнән зур хәзинә юк.

·         Гыйлем өйрәнү — бишектән ләхеткә чаклы.

·         Гыйлемсез бер яши,

Гыйлемле мең яши.

·         Дөньяны яуларга омтылма, аның гыйлемен яуларга омтыл.

·         Дөнья тулы гыйлем,

Башыңда калганы белем.

·         Адәм баласы көмеш,

Гыйлеме булса — алтын.

·         Җирнең нуры кояш, кешенең нуры гыйлем.

·         Син карышмасаң, гыйлем карышмый.

Китап

·         Китап — белем чишмәсе.

·         Китап галим — телсез мөгаллим.

·         Китапның белмәгәне юк.

·         Китапсыз өй — ишәк абзары.

·         Үзеңнең надан икәнеңне беләсең килсә, күп китап укы.

Уку-язу

·         Безне адәм иткән — уку,

Адәмне алга илткән — уку.

·         Гыйлем акчага килми, тырышлык белән килә.

·         Ерактагы укып беленә, якындагы күренә.

·         Заман хәзер шундый заман:

Укымаган эттән яман.

·         Күп укыган күп белер.

·         Кояш җирне яктырта, уку мине.

·         Уйламый уку — аңгыралык,

Укыганда икенчене уйлау — саңгыраулык.

·         Уку — күңел нуры,

Укымый калган — кеше хуры.

·         Уку каты булса да җимеше татлы.

·         Уку — очкан кош,

Язу — тозак.

·         Укусыз белем юк,

Белемсез көнең юк,

·         Уку төбе — туку (кат-кат әйтеп күңелгә сеңдерү).

·         Укы да бел, уйна да көл,

Уйнавын уйна, Йомышны да уйла.

·         Укыдым дип әйтмә, аңладым дип әйт.

·         Укып белү бер башка,

Күреп белү бер башка.

·         Укысаң белерсең,

Укымасаң бөләрсең.

·         Эшләми укуның кадерен белмәсәң, эшли-эшли укырсың!

·         Аюга акыл өйрәткән таяк,

Аңкауга (аңгыра) акыл өйрәткән сабак.

·         Бүгенге сабакны белмәсәң, иртәгәге сабакны бигрәк тә белмәссең.

·         Кайда мәктәп ачылса — анда төрмә бикләнә.

·         Мокытны кырык ел укыт — барыбер мокыт.

·         Табак килсә, сабак куй,

Сабак килсә, табак куй (аш табынга килгәч, уку белән ашауны бутап йөрмәскә).

·         Тук корсак сабакка чукрак.

·         Уйна да көл, әмма сабагыңны бел.

·         Ялкау шәкертнең китабы керләнми.

Язу-хат

·         Акка кара төшсә югала

·         Ат җитмәс җиргә хат җитмәс.

·         Бармак белән каткан җирне казып була,

Әлифбасыз (алфавитсыз) язып була (Г. Тукайдан Дурак мәкальләшкән).

·         Бирге урамда язганын аргы урамда үзе дә танымаган.

·         Әйткән сүз очар җилгә,

Кул белән кәгазь калыр илгә (язган сүз калыр илгә, диләр).

·         Кәгазь — дәрья, каләм — көймә.

·         Кәгазьнең йөзен агарткан кара язу.

·         Каз канаты кавырсын,

Хаты килсә алырсың.

·         Каләм белән язганны кылыч белән дә боза алмассың.

·         Каләм кылычтан үткен.

·         Каләм өйрән, каләм изгегә тартыр;

Каләм тоткан кешенең зиһене артыр.

·         Каләм тоткан әрәм булмас.

·         Өч наданга алмашынмас бер язу белгән кеше;

Мәгърифәт эстәр, иренмәс һич кеше булган кеше (Г. Тукайдан мәкальләшкән).

·         Ун кат укы, бер кат яз.

·         Яза-яза язу остасы булалар.

Укыган белән укымаган кеше

·         Бер укыган кешегә ике укымаганны бирсәләр дә алучы юк.

·         Бүләк зур булмас,

Укыган кеше хур булмас.

·         Күп яшәгән ни белер,

Күп укыган — шул белер.

·         Укыган ил узар,

Укымаган ил тузар.

·         Укыганмы? — димә, укыганын күңелеңә тукыганмы? — диген.

·         Укыганның бите — көн,

Укымаганның бите — күн.

·         Укыган укыр,

Укымаган күрә сукыр.

·         Укыган уңар,

Укымаган туңар.

·         Укымаган бер телле,

Укыган ике телле.

·         Укымаган күзлене укыган сукыр җиңгән.

Галим

·         Атай гыйлеме белән галим булып булмый.

·         Галим белгәнен әйтер,

Ахмак җиңгәнен әйтер.

·         Галим булу җиңел, адәм булу читен.

·         Галим булсаң, галәм синеке.

·         Галим булып кем туган?

·         Галим кешене кадерләргә онытма!

·         Галимнең күңеле океан диңгезе.

·         Галимнең сүзе гомерең үткәнче,

Наданның сүзе ишектән чыкканчы.

·         Галим үләр — сүзе калыр,

Йөргән җирендә эзе калыр.

·         Кеше яңлыша-яңлыша галим булыр.

Надан

·         Берни белмәгән кеше һәрвакыт боек булыр.

·         Ишәкнең дәлиле йөгән.

·         Мескен ишәккә һәркем менә.

·         Надан белмәсә дә кычкыра.

·         Наданга фикер әйтеп бактың ни —

Эт муенына энҗе-мәрҗән тактың ни!

·         Надан кеше — сукыр тавык.

·         Надан кеше сукырдан яман;

Ялкау кеше барыннан да яман.

·         Надан кеше — яман кеше.

·         Надан кулыннан су эчмә,

Тере суы булса да.

·         Надан наданны сөяр,

Галим галимне сөяр.

·         Наданның аяк баскан җирендә үлән корыр.

·         Наданның сүзе вакытсыз кычкырган әтәч кебек.

·         Надан ташка утырган — таш ташка утырган.

·         Надан үзеннән башка беркемне дә сөймәс.

·         Наян кеше — төлке кеше,

Надан кеше — көлке кеше.

Галим белән надан

·         Бер галим йөз наданны җиңәр.

·         Галим белен надан аермасы — карга белән былбыл аермасы.

·         Галим белсә дә сорый, надан белми дә, сорамый да.

·         Галим кеше үлсә дә терек,

Надан кеше йөрсә дә үлек.

·         Галимнең бер көне, наданның бөтен гомеренә тора.

·         Галим уйлар,

Надан ышаныр.

·         Йөз надан бер галимнең тырнагына тормас.

·         Надан булып туалар,

Галим булып үләләр.

·         Наданның тересе дә үлек,

Галимнең үлесе дә терек.

·         Наданлыкка ишәк кенә түзә.

·         Наданлык оят түгел, укымау оят.

·         Һәр нәрсәгә гаҗәпкә калу — наданлык галәмәте.

·         Ялкаулык, наданлык, фәкыйрьлек — бер туганнар.

Гыйлем өйрәнү

·         Гыйлем күп, гомер аз, кирәген өйрән!

·         Адәм камыт киеп өйрәнми.

·         Яшьлегеңдә өйрәнмәсәң, картлыгыңда үкенерсең.

·         Өйрәнгән җирдә калмас.

·         Өйрәнмичә чабата да үреп булмый.

·         Өйрәнү бервакытта да соң түгел.

·         Өйрәтсәң, аю да биергә өйрәнә.

·         Тутый сөйләшергә өйрәнер, кеше булалмас.

Белү. Белгән белән белмәгән

·         Азны белмәгән күпне һич белмәс.

·         "Барын да беләм" дигәнче, берен дә белмим дисәңче!

·         Белгән белешкә, белмәгән ни эшкә?

·         Белгән белән белмәгән бер түгел.

·         Белгән белән белмәгәннең аермасы дүрт төрле була имеш:

Беренчесе белә, белә икәнен дә белә; Икенчесе белә, белә икәнен белми; Өченчесе белми, белми икәнең белә; Дүртенчесе белми, белми икәнен дә белми.

·         Белгән бер кылдан да аңлар,

Белмәгән бүрәнәдән дә аңламас.

·         Белгән белгәнен эшләр,

Белмәгән бармагын тешләр.

·         Белгәнгә унике,

Белмәгәнгә утыз ике.

·         Белгәнең утыз,

Белмәгәнең туксан тугыз.

·         Белгәнеңне сорама.

·         Белгән мең бәладән котылган.

·         Белгәннән беленмәгән күп.

·         Белгән уңар,

Белмәгән туңар.

·         Белемлене бала булса да ага дип бел!

·         Белемле үлсә, кәгазьдә хаты калыр,

Оста үлсә, эшләгән заты калыр.

·         Белемсез үзе белмәс, юньгә күнмәс.

·         Белмәгәнгә гөмбә шалкан, ком талкан.

·         Белмәгәнеңне кешедән сора,

Олы булмаса, кечедән сора.

·         Белмәгәнне сорауның ояты юк.

·         Белмәү гаеп түгел, белергә тырышмау гаеп.

·         "Белмим" дип әйтмә, "теләмим" дип әйт.

·         "Белмим"нең башы авыртмый.

·         "Белмим" дию оят түгел.

·         Берәү белмәгәнен берәү белер.

·         Дөньяда белгән дә бар, белмәгән дә,

Бертигез булмыйдыр һич барча бәндә (М. Гафуридан халыклашкан).

·         Әнә, менә дигәнче, яхшы-яманны белеп кал!

·         Җил тегермәне икәнен беләм, суы каян килә икән дип әйтәм.

·         Ие шул, юкәдә икән чикләвек.

·         Ике сигез уналты икәне кем дә белә.

·         Яшьлектә белгән — ташка язган,

Картайгач белгән — бозга язган.

·         Йөзә белмәсәң, атаң буасында да батарсың.

·         Утың булмаса, күршедән сора,

Үзең белмәсәң, кешедән сора.

·         Һәр фил озын борынлы булса да,

Һәр озынборын фил булмый..

·         Һәр ялтыраган алтын түгел.

Мәкаль турында

·         Акыллы кеше мәкальсез сөйләмәс.

·         Акылың булса, акылга ияр,

Акылың җитмәсә, мәкальгә ияр.

·         Амбар төбендә икмәк бар,

Картлар сүзендә хикмәт бар.

·         Аталар сүзе — акылның үзе.

·         Атаң әйтсә алдамас,

Мыкый мәкаль аңламас.

·         Атаңның сакал-мыегы кыек булса да, әйткән мәкале кыек түгел.

·         Атаң сүзенә колак сал,

Мәкаль әйтсә язып ал.

·         Борынгылар әйткән сүз китапның эчендә дә түгел, тышында да түгел.

·         Әйтем — сүзнең бизәге,

Мәкаль — сүзнең җиләге.

·         Камчат күрсәң атып ал,

Мәкаль сүзне отып кал!

Әкият, мәзәк, табышмаклар

·         Белмәгәнгә әкият, белгәнгә чын.

·         Бу әле әкиятнең баласы,

Алда булыр әле анасы.

·         Көндез әкият сөйләгән кешене ак бүре ашар.

·         Мәзәк — күңел ачкычы,

Табышмак — зиһен ачкычы.

·         Мәзәк сүз — ашка тоз.

Җыр-көй

·         Белгәнгә җыр,

Белмәгәнгә "дыр".

·         Әүвәл тавыш, аннан көй.

·         Җилләтми томан ачылмый,

Җырламый күңел ачылмый.

·         Җыр белгәнгә җыр һөнәр,

Җыр белү дә зур һөнәр.

·         Җыр күңеллегә куаныч,

Күңелсезгә юаныч.

·         Җырлаганның биергә исәбе бар.

·         Җыр кешенең юлдашы.

·         Җырлап ачылмаса күңел,

Елап ачылачак түгел.

·         Җырлап эшләсәң, җырлап яшәрсең.

·         Җырлый белмәгән кеше сызгырып йөри, ди.

·         Җырны берәү шатлыктан, берәү кайгыдан җырлый.

·         Җырның канаты бар.

·         Җырның ертыгы юк.

·         Җыр тыңламыйлар, моң тыңлыйлар.

·         Заманасына күрә көе.

·         Һәр заманның үз көе.

·         Ил җыр белән яши.

·         Илнең җыры бар,

Күңелнең моңы бар.

·         Ишәк килде — җыр бетте.

·         Көй — күңелнең моңы.

·         Карга каңгылдап каз булмас.

·         Карганыкы көн дә бер карылдау.

·         Сандугач җырын җырлыйм дип, үз җырыңны онытма.

·         Сандугач сайрап җиңәр, карга кычкырып җиңәр.

·         Сандугач сайрый,

Карга кычкыра, Бүре улый, Кеше җырлый.

·         Сүз — басу, җыр — чәчәк.

·         Сүз — көмеш, җыр — алтын.

·         Тел әйтә алмаганны җыр әйтер.

·         Тукта, мин җырлыйм, миннән калса, син җырларсың.

·         Һәр кешенең үз яраткан җыры бар.

·         Һәр кошның үз моңы.

·         Һәр кошның үз тавышы үзенә матур.

·         Һәр кош үз тавышыннан тәм таба.

·         Эч пошканга җыр файда.

·         Эш вакытында такмак әйтмиләр.

·         Ярма тарттырганда җырлый, ут сүнгәч бии.

Музыка һәм музыкантлар

·         Анысы шулай шулаен да

Тартып җибәр кураең!

·         Барабан каксалар, барабан артыннан;

Кубыз тартсалар, кубыз артыннан.

·         Барабан таяк ала, барабанчы акча ала.

·         Гармунсыз клуб,

Лампасыз куык.

·         Гармунчы назлы булыр.

·         Думбыра туй төшкән өйгә килешер.

·         Думбырачы думбырачыны күрсә, кылы өзелә, ди.

·         Музыканы хайваннар да яраталар.

·         Ни думбыра белмәгән,

Ни сызгыра белмәгән.

·         Эчең пошса, музыка уйна,

Уйный белмәсәң, уйнаганны тыңла!

Бию

·         Атам-анам биегән,

Күңел ачкан биюдән.

·         Уйнап-җырлап биемәгән — җебегән.

·         Бии белгәнгә бер такта җитә, бии белмәгәнгә йөз такта да аз.

Шигырь һәм шагыйрьләр

·         Дәртсездән шигырь чыкмас,

Рәтсездән күп эш чыкмас.

·         Бер йөрәктә туган җыр икенче йөрәкне кузгата.

·         Саескан сайрау белән сандугач булмас.

·         Сандугач булсаң, сайрый да бел.

·         Һәр шигырь язган шагыйрь булмый.

·         "Шигырь" язу кыен түгел,

Шагыйрь булу кыен.

·         Театр — күңелләрне уятыр.

Зәвык, ямь тою

·         Берәү хөрмә сөя,

Берәү торма сөя.

·         Гөл кадерен былбыл белер,

Җәүһәр кадерен җәүһәрче белер.

·         Зәвык зәвыкка башка.

·         Зәвыкта бәхәс юк.

Талант һәм аны үстерү турында

·         Бөркетнең канаты очканда ныгый.

·         Былбылны бытбылдыкка алыштырмыйлар.

·         Былбылны сайравыннан таныйлар.

·         Бытбылдык арасында былбыл сайрамас.

·         Ишәккә һөнәреңне күрсәт дигәч, бар тавышына бакырган, ди.

·         Зур урманда карга булганчы,

Бәләкәй куакта былбыл булсаңчы (М. Кәримнән халыклашкан).

·         Карга белән кәккүкнең төсләре бер дә, тавышлары башка.

·         Кошлар тумый канатсыз,

Кеше тумый талантсыз.

·         Олы талантлар берьюлы гына тумый (Китаптан таралган сүз).

·         Саескан сайрау белән сандугач булмас.

·         Сандугач үз кадерен үзе белер.

·         Сандугач үз җирендә сайрый.

·         Сандугач юк елны карга дан тотар.

·         Тавис каурые белән матур,

Сандугач сайравы белән матур.

·         Талантның бер өлеше тумыштан,

Тугыз өлеше тырышлыктан.

·         Талантыңа җилкән тек, җил булмаса ишкәк ал!

·         Талантсыз кеше юк, тик нидә икәнен кеше үзе генә белми.

·         Һәр кош үз канаты белән оча.

·         Чәчәк күрсәтмәгән агачтан җимеш көтмә.

·         Ялгыз чапкан ат йөгерек.

Кеше, аның рухи йөзе, холыклар.

Рәхим — шәфкатьлек

Агач хәтта үзен кисеп торган кешегә дә күләгә бирә.

·         Кечегә шәфкать ит,

Узаманга (командир, капитан) хөрмәт ит.

·         Куян елаганга карап, аучының күңеле йомшармас.

·         Миһербанлык йөрәктән,

Миһербансызлык беләктән.

·         Рәхимсез атын кыйнар.

·         Рәхимсез кешедән рәхимле эт яхшы.

·         Сикергәнне аяма, егылганны ая.

·         Хайваннарны җәберләгән рәхәт күрмәс.

·         Яралы кошка таш атмыйлар.

·         Син бүрене аясаң, бүре сине талар.

·         Рәхимле бүре рәхимсез кешенең баласын асраган.

·         Мөгрәп килгән сыерның мөгезен сугып сындырма.

Үпкәчәнлек һәм хәтер калу

·         Авызың үпкәдә булса, кулың тоткада булсын (ишек тоткасында дигәне).

·         Күңелең калса, көлкегә бор.

·         Күңел кере әйтсәң бетәр,

Күлмәк кере юсаң бетәр.

·         Кары китсә дә, бозы китми.

·         Коега таш ташлау җиңел, алуы авыр.

·         Куян тауга үпкәләгән, тауның исендә дә юк.

·         Суга салсаң, су күтәрмәс

Мыскал тимерне, Алтын биреп алып булмас Калган күңелне.

·         Сугудан төртү яман.

·         Сынык бөтен булмас.

·         Уен сүзне күтәрә бел.

·         Уты сүнсә дә кисәве кала.

·         Үзе абынган үзенә үпкәләр.

·         Үпкәләгән өлешеннән коры калыр.

·         Үпкәләсәң песи үпкәсен ашатырлар.

·         Үпкәләсәң, үкен дә кайт.

·         Үпкәне ачу белән, утны бензин белән баса алмассың.

·         Үпкәчәнлек иркәлек галәмәте.

·         Үпкәчәннең үпкәсе үсәр.

·         Һавада болыт, син аны оныт.

·         Чәпчемә, түгелерсең.

·         Чын яхшының ачуы булса да, үпкәсе булмас.

·         Шимбердө чыпта сугалар

Әпкәли дә Юкәли, Әпкәлиенә сүз әйтсәң, Юкәлие үпкәли (Шимбер — авыл исеме).

·         Яман кеше кинәчел.

Ачу һәм дуамаллык

·         Акылың булса, ачу саклама.

·         Ахмак кешенең ачуы тиз кабара.

·         Ач күп ашар, ачулы күп сөйләр.

·         Ачу арты ачыну.

·         Ачу йоту — тау йоту.

·         Ачу килгәндә аю да кечек хәтле генә күренә.

·         Ачу килсә, акыл китәр.

·         Ачулыга дәшмәсөң, ачуы кырын китәр.

·         Ачулы кешегә песи койрыгын күтәреп йөрсә дә ярамый.

·         Ачулы кеше җилкәсендә су ташыйлар.

·         Ачулының күзенә түгәрәк әйбер дүрт кырлы булып күренә имеш.

·         Ачуны башта кис.

·         Ачу алдан, аклы — арттан.

·         Ачуның башы юләрлек, ахыры үкенеп үләрлек.

·         Ачуның даруы — дәшми калу.

·         Ачу саклама, намус сакла.

·         Ачу телдән ачыла,

Дәшмәү белән басыла, Тар холыклы кеше шул: Ачуы килде — асыла.

·         Ат ачуын тәртәдән.

·         Ачучанны ачуландырып серен алалар.

·         Ачуың килсә, борыныңны тешлә.

·         Ачуың килсә, йөзгә кадәр сана.

·         Ачуың килсә, суык су эч.

·         Ачуың килсә, утыр, утырган булсаң, ят.

·         Ачуыңны йот.

·         Аюны җиңгән ярты ир,

Ачуын җиңгән бөтен ир.

·         Берең кызу булса, берең сабыр булсын.

·         Бер кирпечкә абынган өчен бөтен урамны сүккән.

·         Бер борча өчен юрган ярмыйлар.

·         Бүгенге ачуны таңга саклама.

·         Дөя дулап күккә менмәс.

·         Зәһәр кеше тиз картая.

·         Иске ачу истән чыксын.

·         Каты явым тиз туктар.

·         Көчсезнең ачуы көчле.

·         Кече казан ташучан, кече кеше ачучан.

·         Синең ачуың — минем кара аякчуым.

·         Ташыма, ташыган су да кайта.

·         Таракан дулап мич башын җимерә алмый.

·         Утка пычак тыкма.

·         Ташыган түгелер, шашкан көенер.

·         Тешләнмә, тешең бетәр.

·         Үгез чөя-чөя дә өстенә чүп өя.

·         Холыксызның ачуы танау очында.

·         Ярсу кеше ярашкан су кебек.

Эреләнү, масаю

·         Борынын чөйгән абынмый калмас.

·         Борыныңны бик күтәрмә, агач башына эләкмәсен.

·         Кәрлә кеше биек ишектән иелеп керер.

·         Күперенү күркәгә килешә.

·         Күтәрмә борыныңны,

Өзәрләр муеныңны.

·         Кабарынсаң, чәпчерсең.

Камыр булсаң, күпчерсең.

·         Сабын куыгы тиз шартлый.

·         Түбәң күккә тисә дә, аягың җирдә булыр.

·         Тәкә күпме генә сикерсә дә җиргә төшәр.

·         Югарыга карап үрнәк ал,

Түбәнгә карап гыйбрәт ал.

Мактану, алдан шапырыну

·         Алдан кычкырган кәккүкнең башы таз булыр.

·         Буш мичкә шаңгыравык була.

·         Буш тегермән җилсез дә әйләнә.

·         Ишәк колагы белән мактана.

·         Кысыр тавык күп кытаклый.

·         Күлне яндырмасам да, суын чыжлатам! (Бушка шапырыну).

·         Күп шыбырдама, коелырсың!

·         Мактанма; ат дип сыерга атланма.

·         Мактанма, каз, һөнәрең аз.

·         Мактанчык бүредән курыкмаган, тычканнан коты очкан.

·         Мактанчыкның арты ачык, авызына коры кашык.

·         Мамык бик җиңел бит ул, мин аның кырык потын берьюлы күтәрәм, — дип әйтте ди бер мактанчык.

·         Сүздә мактанма, эштә мактан.

·         Тумаган тайның атланып билен сындырма.

·         Усак агачы шарт та порт.

·         Эт үз койрыгын үзе күтәрмәсә, аны кем күтәрә?

Көнләшү

·         Ач эткә аш бирсәң, тук эт шыншый.

·         Батып барган кояш туып килгән айга кырын карый имеш.

·         Йөзем йөземгә карап карая, ди.

·         Кеше кулындагы калач зур күренә.

·         Көнче булган кешедә канәгать булмас.

·         Көнче көлмәс, хөсетле тынмас.

·         Көнче көне көенеч.

·         Көнчел кеше — минчел кеше.

·         Көнченең күңелен ят бәхете яндыра.

·         Көнченең күңеле тар булыр.

·         Көчсезлек көнчелек тудыра, көчлелек ярыш тудыра.

·         Күрше тавыгы күркә булып күренә.